अपेक्षा

अपेक्षाको मर्म खोल्न सजिलो पनि छैन ? ‘अपेक्षा’लाई पन्साएर ‘फिलिंगो’को पठन पनि पूर्ण हुँदैन । शायद यो मनोदशाको शब्दहरू हो । माग, खाँचो, तीर्खा, आवश्यकता, अघोषित चाहना, सद्भावना, न्यानुपनको संकेत, ममता सहज मानसिक संबन्धको प्रक्षेपण भनेर अपेक्षालाई जसरी पनि बुझ्न सकिन्छ । झनै अमूर्त माग हो, अप्रकट परीक्षा हो, व्यावहारिक पक्षबाट मूल्यांकनको घडी पनि हो– अपेक्षा । म तिम्रा अगाडि यसको मर्म खोल्न असक्षम भएको छु सीमान्ती ! अपेक्षा शायद मानसिक तत्व हो ।

तर प्रश्न हैन, जिज्ञासा छ । अपेक्षा स्थूल र मांसल मात्र पनि होइन । पति–पत्नि जीवनभर एक–अर्काबाट अपेक्षा राख्तछन् । समय–समयमा अझ खास क्षणमा विशेष अपेक्षा राख्तछन् । त्यसको पूर्ति नहुँदा खिन्नता आउँछ, शायद ओइलाउँछन् । विरक्त हुन्छन् र झनै तटस्थ हुन पुग्छन् । अनि ‘हामी’को सट्टा ‘म’मा व्यक्त हुन खोज्छन् ।

सीमान्ती, तिमीले थुप्रै बेला ‘निर्भयबाट अपेक्षा राखेकी थियौ । तिमीले बिर्स्यौ कि ! जापान टेक्ता थाकेकी थियौ । लामो यात्राबाट आएकी तिमीले निर्भयबाट कुन कुराको अपेक्षा राखेकी थियौ ? संझना छ ? तर त्यो क्षणमा तिम्रो अपेक्षा उसले बुझेन, त्यसले तिमीलाई छोयो, दुख्यो । यो सूक्ष्म र निजी कुरा थियो– आत्मगत नै थियो, झनै अमूर्त । तिमी किन प्रकट भइनौ ? न्यानुपन, गौरवबोध र महत्व किन प्रकट गर्न सकेन निर्भयले ? तिम्रो अपेक्षा–अपेक्षा नै भएर किन खुंचियो ? तिमीले कामना त गर्यौ किन्तु तिम्रो स्थिति र महत्वप्रति ऊ अज्ञात जस्तो रहँदा तिमी किन शीतल नै देखियौ, कतै त्यहींबाट तिम्रो व्यक्तित्वका अगाडि उसले आफूलाई होचो ठान्न थालेको त होइन ? तिम्रो आगमन र उपस्थितिलाई किन एउटा सुयोग ठान्न सकेन, किन उत्सव मान्न सकेन ? तिम्रो अपेक्षा उपेक्षामा परिणत भएको त होइन सीमन्ती ? त्यो क्षणलाई तिमी कसरी लिँदैछ्यौ ?

निर्भयले नेपाल फर्कंदा, आफन्तहरुलाई राम्रै उपहार किन्यो । त्यसमा तिम्रो गुनासो थिएन । तर तिम्रा भाइ बहिनीलाई उसले संझन सकेन । यहाँ पनि अपेक्षा जन्मियो र खेर गयो । अबुझका अगाडि पूर्णरुपले प्रकट हुनुपर्छ भन्ने विचार तिमीले किन लिइनौ । यदि तिमीले उसको मनोभाव बुझेकी हुन्थ्यौ भने पहिले नै सूची बनाएर दिएकी हुन्थ्यौ । तिमी नै भन त अबुझ वा उपेक्षाकारीसँग अपेक्षा गर्न मिल्थ्यो र ?तिम्रा भाइ बहिनीलाई पछि किनिदिएका उपहार तिमीले अपेक्षा गरे अनुसार थिए त ? मलाई त यस्तो लाग्छ सीमान्ती न निर्भयले तिम्रो मन पढ्न सक्यो न तिमीले आफैं खुलेर देखाउन सक्यौ । निकट, एक हुनुपर्ने समयमा छुट्टिएर बस्नुपर्ने बाध्यताको प्रतिफल त होइन – एक अर्काप्रति अज्ञात रहने मनोदशा र आचरणको विकास ? तिमीले कसरी लिएकी छौ सीमन्ती ?

मैले कति संझन सके तिमीलाई सीमन्ती म आफैं त भन्न सक्तिनँ । तर म यति चाहिं भन्न सक्छु तिम्रा अपेक्षा अनुचित थिएनन् अलिकति आफूसँग, अलिकति संबन्धसँग अलिकति संस्कृतिसँग अलिकति अधिकारसँग संबन्धित थिए, ती स्वाभाविक र सहज थिए । पत्नीका अपेक्षा केही छन् ? कि भनेर बुझ्ने चेष्टा नगर्ने या गर्न नसक्ने व्यक्तिलाई त्यत्रो समयसम्म पतिको पदमा रहन दिइराख्यौ किन ? के यो नैतिक वा संस्कृतिक पक्षबाट हेर्न मिल्दैन ?

मिसवा र निर्भयले संचालन गरेको होटलमा तिमीले आफ्नो उपस्थितिलाई जुन हैसियतले हेरेकी थियौ र होटलका तर्फबाट, निर्भयका तर्फबाट जुन अपेक्षा लिएकी थियौ, क, ख, ग, घ कयौं बुँदामा तिमी उपेक्षित नै रह्यौ । बस, सामान्य ग्राहककै हैसियतमा तिमी थियौ । यस क्षणमा तिम्रो अपेक्षा कति सही थियो, देश र परिवेशको आधारमा पनि अपेक्षाको अधिमूल्यन र अवमूल्यन हुने गर्छ कि त ?

अपेक्षाको सकारात्मक पक्षले व्यवहारमा कौशल झल्काउँछ र माधुर्य थप्छ पनि सीमान्ती, होइन र ? यदि अबुझ अनाडीले बुझेन भने आफैँसँग बाहेक अरु कोसँग गुनासो गर्नू ? प्रच्छन्न तथा सजग मनोदशाको मौन अभ्यर्चना होइन र अपेक्षा ? मानसिक संस्कृतिको आधारमा पृथक्–पृथक् महत्वकासाथ प्रकट हुन्छ कि त ! तर म तिमीभित्रको अपेक्षा सह्राहनीय र उचित छन् भन्ने संझन्छु । यदि तिमी सौम्य–शालीन व्यक्तित्वकी नभए निर्भयजस्तो अनाडि या बेहुधा व्यक्तिसँग कैयौं पटक झपट पर्थ्यो । तिम्रो संयम र विवेकले त्यो स्थिति आएन । त्यसैले त तिम्रै दृष्टिकोण आदरणीय छ । व्यवहार अनुकरणीय छ ।

आक्रोश र नैतिक मूल्यको आडमा पनि त अपेक्षा मुखर हुँदोरहेछ नि ! नत्र आफ्नो जीवन बिथोले पनि मिसवाको जीवन बर्बाद नगरेस् भन्ने अपेक्षा किन राख्ती हौ सीमान्ती निर्भयबाट ? आखिर मिसवाप्रति आत्मीयभावले पोखिनुको कारण के हो ? उदात्त हुनुको पृष्ठभूमि खोल्न मिल्छ भने खोल । किन्तु यो मात्र अनुरोध हो, दवाव होइन सीमान्ती ।